جنبش ها و تحولات فکری سیاسی در جهان اسلام هر روز ابعادی جدیدتر و آثاری عمیق تر برای جهان به همراه آورده است.
دانشنامه اسلام معاصر تلاش دارد با ارایه اطلاعات و تحلیل های علمی و بی طرفانه (objective) تحولات فکری و سـیاسی جـهان اسلام را در طی دو قرن اخیر معرفی نماید؛ تا کمبود یک اثر فراگیر تحلیلی با نگاهی از درون جهان اسلام برای مخاطبین خارج از جهان اسلام را جبران نماید.
چشم انداز(Vision) :
جهـت کـلی تـلاشهای علمی ما تبیین جنبش ها و نگرش های سیاسی و فکری مسلمانان درعصر حاضر با رویکردی غیر شرق شناسانه و با نگاهی از درون جامعه اسلامی است. براین اساس دانشنامه بر تحلیل پدیده ها و واکاری اندیشه ها، نه توصیف و وقایع نگاری آنها استوار است.
حرکت های سیاسی در بستر تحولات فکری و فرهنگی شکل می گیرد؛ بنابراین تبیین و تحلیل زمینه ها و پیامدهای جریان های فکری برای فهم جنبش های سیاسی-اجتماعی معاصر در جهان اسلام ضروری است. تحولات عظیم علمی، سیاسی و فرهنگی در مغرب زمین طی دو قرن گذشته آثار فراگیری در نحوه زندگی بشر داشته است. کشورهای اسلامی و مسلمانان به عنوان بیش از نیمی از جمعیت جهان نسبت به این تحولات رویکردهای متفاوتی اتخاذ کرده اند .
دانشـنامه اسلام معاصر تحلیل مواجهه مسلمانان با تحولات جدید را وجهه همت خود قرار می دهد. این تحولات بنحو کلی عبارتند از :
الف )تحولات علمی و صنعتی و نوآوری در حوزه های مختلف فن آوری، ایجاد دانشگاهها و مراکز تخصصی، کاربرد دانش در زندگی بشر و انقلاب در فناوری اطلاعات.
ب) انقلاب های سیاسی واجتماعی و پیدایش گرایش ها و گفتمان های جدید نظیر جمهوری خواهی، آزادی طلبی، سکولاریسم، دمکراسی، جامعه مدنی، حقوق شهروندی و آزادی اندیشه و بیان .
ج ) اقتدار نظامی و تـکنولوژیک غرب، استعمار و حضور و نفوذ قدرت های غربی در جهان اسلام و تبعات آن نظیر جنگ های آزادی بخش، جنبش های استقلال طلبی و ایجاد کشورهای مستقل جدید.
د ) دو جنگ جهانی و عواقب سیاسی وامنیتی آن (تجزیه امپراطوری عثمانی، ایـجاد دولـت اسرائیل، جنگ سرد و دو قطبی شدن جهان) و تشکیل سازمان ملل و دیگر سازمان های بین المللی و اهمیت یافتن موضوعاتی چون حقوق بشر، خلع سلاح، تروریسم و...
هـ) تحولات پس از جنگ سرد و ایجاد گفتمان ها و چالش های نوین نظیر برخورد تمدنها، گفتگوی تمـدنها، بیداری اسلامی، بنیاد گرایی، اصلاح طلبی، احیاگری، اسلام هراسی، غرب ستیزی، یک جانبه گرایی، افراطی گری، عدالت، اشغال و سرکوب، تروریسم...
اینکه مسلمانان در مواجهه با تحولات و چالش های فوق چه رویکردی اتخاذ کرده و چگونه به مقابله یا مصالحه با آن پرداخته اند موضوعی است که نیاز به تبیین عمیق دارد. واقعیت پیچیده تر و متنوع تر از آن چیزی است که در ظاهر به نظر می رسد. پاسخ مسلمانان نه از لحاظ مفهومی یک پارچه بوده است و نه از لحاظ جغرافیایی یکسان. از لحاظ مفهومی مسلمانان حداقل سه فرآیند کلی را تجربه کرده اند:
الف) فرآیند اسلام گرایی. دراشکال: بازگشت به خویشتن، بازگشت به اصل و احیاگری اسلامی.
ب) فرایند ملی گرایی، قومی گرایی، پان – گرایی و منطقه گرایی.
ج) فرآیند تجددخواهی، سنت ستیزی و همگرایی فکری-سیاسی با غرب.
از این مهمتر اینکه در طول تاریخ معاصر چنین فرآیندهایی با یکدیگر مرتبط بوده و بعضاً جایگزین یکدیگر و اغلب در تعارض با هم بوده اند. از لحاظ جغرافیایی نیز پاسخ مسلمانان به فرآیند تحولات سیاسی و فکری و ساختاری جهان متفاوت بوده است؛ مسلمانان خاورمیانه و شمال آفریقا، مسلمانان ایران وترکیه، مسلمانان شبه قاره هند و مسلمانان آسیای جنوب شرقی هریک به دلایل خاص تاریخی و ساختاری نسبت به تحولات عکس العمل نشان داده اند. تحلیل این تفاوتهای مفهومی و جـغرافیـایی و تبـیین نـوآوری های درون هر دستگاه فکری و سیاسی در حوزه های متنوع فکری و جغرافیایی جهان اسلام کاری است که دانشنامه اسلام معاصر در پی انجام آن است.
ماموریت Mission)):
دانشنامه اسلام معاصر سعی دارد کاستی های موجود در شناخت تحولات سیاسی و فکری جهان اسلام را برای مخاطبین خارج از دنیای اسلام جبران نماید. این مخاطبین طیـفی گسترده از علاقمندان به تحولات فکری و سیاسی، محققین و کارشناسان حوزه های مطالعات اسلامی، دانشجویان و اساتید در رشته های علوم اجتماعی و سیاسی، رسانه ها و موسسات فکری و فرهنگی و مراکز راهبردی و تصمیم ساز را در بر میگیرد.
اغلب تحلیل های رایج در رسانه ها و مراکز سیاسی در جهان غرب از کمبود آگاهی مستقیم نسبت به تحولات جهان اسلام رنج می برند. این نا آگاهی هنگامی که با سوء ظن همراه گردد به ایجاد نفرت و دشمنی در افکار عمومی غربیان علیه مسلمانان دامن می زند. تحلیل های قالبی به همراه برچسب های نا آگاهانه یا مغرضانه در رسانه های عمدتاً غربی منجر به بدفهمی و کج فهمی تحولات معاصر و زمینه ساز دشمنی وتحقیر نسبت به مسلمانان گردیده است.
این دانشنامه سعی در شناخت تحولات فکری و سیاسی و طبقه بندی آنها بصورت روش مند و نظام مند و فارغ از هر گونه پیشداوری و غرض ورزی به شیوه ای تحلیلی و تطبیقی دارد؛ تا در ارتباط بین اسلام و دیگران از تخاصم و تخریب فاصله گرفته و زمینه مثبت تعامل و همکاری از طریق درک عینی و بیطرفانه تحولات جاری جهان اسلام فراهم گردد. در این صورت است که ظرفیت ها و فرصت ها درون جهان اسلام برای ایفای نقش موثرتر در حل وفصل مسائل جهانی نظیر صلح، عدالت، امنیت و توسعه شناسایی میگردد.
این دانشنامه در تالیف مقالات از مجموعه ایی از علما، صاحبنظران، دانش پژوهان و سیاستمداران آگاه ومطلع در جهان اسلام بهره خواهد گرفت. این مهم جز از طریق حفظ استانداردهای علمی و تعهد به اخلاق حرفه ای و پای بندی به تعامل انسانی میسر نیست.
برای ارتقاء کیفیت علمی دانشنامه و ایجاد تعامل مستمر با مخاطبان و صاحبنظران پایگاه اینترنتی ویژه ای تأسیس شده است تا زمینه مشارکت فراگیرتر دانش پژوهان از طریق تضارب آراء و نقد و گفتگو در فرآیند تالیف و تدوین مقالات دانشنامه فراهم گردد.
این دانشنامه با باور به نقش سازنده و فعال مسلمانان در تحولات عصر حاضر و با توجه به عنصر زمان و مکان تلاش دارد تا با ارایه تحقیق های متقن بدفهمی های غیر مسلمانان نسبت به جهان اسلام را مرتفع نماید. به باور ما نه سکولارسیم با دموکراسی ملازمت دارد و نه دینداری قرین دیکتاتوری است. دراصل می توان با پای بندی به ارزشهای اصیل اسلامی و با احترام به کرامت انسانی و حقوق شهروندی الگویی از مردم سالاری دینی درجهان اسلام ارائه کرد.
